Wat entrepreneurs kunnen leren van schrijvers

In de loop der jaren heb ik geflirt en gevreeën met nogal wat kunstvormen: drummer, graficus, schilder en fotograaf. Maar niet voelt zo naakt als schrijverschap. Muzikanten kunnen zich verschuilen achter hun instrument en hun techniek. Schilders achter hun doeken. De uitvoering alleen al kan bewondering oproepen. De muzikant en de beeldend kunstenaar kunnen hun zielenroerselen in nevelen gehuld laten. Zo niet de schrijver. Die moet met zijn billen bloot. Hij heeft slechts het woord dat zijn ideeën onbeschermd aan de wereld onthult. Geen techniek om je achter te verschuilen. Schrijven kan immers ieder kind.
Het is daarom niet gek dat veel boeken over schrijven niet over schrijven gaan. Ze gaan over het niet-schrijven, over de kwelling van het lege blad, over de verlammende gesel van de interne criticus.
Een klassieker in dit genre is Writing without Teachers van Peter Elbow. Elbow schreef het boek in 1973 uit pure frustratie. Als docent Engels lukte het hem zelf niet om fatsoenlijk te schrijven. Hij nam daar geen genoegen mee. Stapje voor stapje ontrafelde hij zijn creatieve barrières. Dat levert niet alleen aanbevelingen op voor schrijvers, maar ook voor andere creatieve ambachten, zoals ontwerpers en new business developers.

1. Houd je petten gescheiden

Niets is zo fnuikend voor je creativiteit als tegelijkertijd je interne criticus afkraakt wat je net met veel moeite heb neergepend. Die criticus is goud waard. Maar niet als je er je woorden aan het uitpersen bent. Maak heel strikt onderscheid tussen twee mentale toestanden: het genereren van nieuwe woorden en ideeën en het bekritiseren daarvan. In de ene laat je je rechterbrein de vrije loop laat en spuit vrijelijk woorden en ideeën. In de andere mag de criticus van het linkerbrein het kaf van het koren scheiden. Allebei belangrijk. Maar niet tegelijkertijd.
Deze gedachte vind je ook vaak terug in andere creatieve gebieden. Erg bekend zijn bijvoorbeeld de ‘six thinking hats’ van Edward de Bono. In ons 5H5D-model werken we er een andere variant van uit.

2. Breng de stroom zo snel mogelijk op gang

Elbow verzet zich heftig tegen de in zijn tijd overheersende schrijfaanpak: 1) bedenk wat je wilt zeggen, 2) orden dat in een logische volgorde, 3) schrijf het op. Eerlijk gezegd, dat was precies de manier waarop ik tot voor kort mijn eigen stukken schreef. Voor onderwerpen waar je heel goed in zit werkt dat best. Die komen redelijk helder op papier, zij het vaak een beetje houterig. Een onderwerp dat nog onderzocht moet worden, levert meer weerstand. Zoals dit artikel bijvoorbeeld….. Ideeën zijn nog niet uitgekristalliseerd. En dus komen woorden ook niet. Het lege vel staart je aan. Elbow werpt freewriting in de strijd: schrijven, schrijven, schrijven tot je er bij neervalt, de woorden laten stromen, zonder te stoppen, zonder te strepen, zonder de interne criticus een kans te geven. Breng een stroom woorden op gang en laat die woorden met woorden spelen om weer nieuwe woorden op te roepen. ‘Vrij schrijven’ zou de letterlijke Nederlandse vertaling zijn maar ‘vrijschrijven’ dekt de lading veel beter. Uit eigen ervaring weet ik nu dat dit wonderwel werkt.
De parallel met ontwerpen en new business development ligt voor de hand: ga niet oeverloos discussiëren over specificaties maar maak zo snel mogelijk prototypes, schetsen en mockups. Stel er jezelf, teamleden, gebruikers en klanten aan bloot. Die leveren allemaal weer nieuwe, betere ideeën aan. De specificaties drijven als vanzelf boven.

3. Beter vaak fout dan in één keer goed

Zo’n organisch proces levert natuurlijk nooit in één keer een goed resultaat. Dat is totaal prima. Je herhaalt gewoon het proces. Bekijk je vorige versie kritisch, haal daaruit de delen die werken, die inspireren. Daarmee geladen maak je een volgende kladversie. En nog een. En nog een. Van versie tot versie groeit het naar een resultaat. Elbow noemt dit proces ‘growing’. In het Nederlands past zowel ‘kweken’ als ‘groeien’.

Zo’n herhalend proces kan alleen maar als je iedere iteratielus snel en efficiënt doorloopt. Asl je vier uur de tijd hebt voor een artikel van vier pagina’s, dan kun je beter vier versies van het héle artikel schrijven dan een uur per pagina besteden.

Ontwerpers zijn vaak vertrouwd met zulke ontwerplussen. Voor new business developers ligt dat soms wat minder voor de hand. Het gangbare Bell-Mason model voor corporate venturing is bijvoorbeeld erg linear: je doorloopt achtereenvolgens alle fases vanaf ‘pre-seed’ tot ‘market calibration’. Het proces voorziet niet in een iteratie waarbij je terug kunt gaan naar een vorige fase.

4. Zoek het conflict op

Groeien vraagt energie. Hoe meer energie, hoe sneller iets groeit en hoe beter het resultaat. Energie vraagt spanning. Spanning komt uit polariteit: conflicten en contrasten. Die moet je bewust opzoeken en creëren volgens Elbow. ‘Cooking’ noemt hij dat. De ‘groei’ gedijt bij harmonie, bij ontspanning, het onderdompelen in de woordenstoorm . De stroom levert associaties en kwantiteit. Maar niet per sé nieuwe, frisse inzichten. Die komen pas als je afstand neemt, als je een ander perspectief inneemt. Voor schrijvers reikt Elbow tegenpolen aan: woorden versus ideeën, gebruik verschillende metaforen, verschillende verteltranten. Iedere hervertelling levert een nieuwe pool, nieuwe spanning, nieuwe energie, een nieuwe pespectief. Elk perspectief kan andere versterken, ontkrachten of juist iets nieuws toevoegen. De meeste spanning komt echter uit de confrontatie met lezers. Juist die kunnen afstand nemen. Elbow introduceert daarvoor het begrip ‘Teacherless Writing Class’, dat de titel van het boek verklaart. Hij werkt daarvoor een heel recept uit dat voor ons hier minder relevant is.

In new business development zou dit eigenlijk gesneden koek moeten zijn: zoek zo vaak mogelijk de feedback van klanten en verwerkt die in je business model.

De praktijk is echter weerbastiger. Top management of investeerders hebben maar beperkt geduld en hijgen in je nek om zo snel mogelijk op de markt te zijn. Stage-gated processen zoals Bell-Mason zijn inherent linear. Je doorloopt ze fase voor fase. Wanneer je geen succes hebt in een bepaalde fase, is het risico groot dat je business beschouwd wordt als ‘niet succesvol’. In een teruggang naar de vorige fase is vaak niet voorzien.

Ook kan het zijn dat je als team zelf zoveel emotionele energie in een businessconcept hebt gestopt, dat je zelf blind raakt voor kritiek en feedback: ‘Die hebben er niets van begrepen’. Het reageren op feedback vanuit andere perspectieven is al met al lastig, zeker in wat latere fasen van een project.

5. Geloof boven twijfel

Het vraagt nogal wat om al die verschillende perspectieven in plaats te geven in je hoofd. Volgens Elbow komt dat doordat wij getraind zijn in de “Doubting Game”, de rationele, sceptische grondhouding die we sinds de Verlichting omarmd hebben en die voor de natuurwetenschappen enorm succesvol is gebleken. Iedere hypothese moet met zo groot mogelijk scepsis bejegend en aan de tand gevoeld worden. Pas als die blijft staan onder dat geweld is hij ‘waar’. Althans voorlopig, totdat hij alsnog ontkracht wordt.

Je ontmoet deze houding ook in de boardroom. Investeringsvoorstellen voor nieuwe business kunnen vaak rekenen op zoveel kritiek als top executives kunnen bedenken. Goedkeuring volgt als er geen tegenwerping meer overbleef. Het Nederlandse poldermodel maakt dat extra lastig: iedere individuele twijfel bij iedere individuele stakeholder kan consensus verhinderen.

Elbow stelt een alternatief, aanvullend model voor: de “Believing Game”: de mentale houding om voorlopig twee (of meer) alternatieven te geloven, zelfs als die onderling tegenstrijdig zijn. Alternatieven krijgen zo een kans op te rijpen en te groeien. Ook zal zit er nog gaten in, ze kunnen uitgroeien tot betere concepten. Te vroeg afschieten zou de opties nodeloos beperken.

Voor een schrijver is dit nog redelijk eenvoudig te doen: schrijf hetzelfde stuk verhaal vanuit meerdere perspectieven, bijvoorbeeld van uit verschillende personages. Voor business developers is dat lastiger. Het openhouden van opties is niet populair. Het kan een beeld oproepen van besluiteloosheid, niet iets waar je je als business manager populair mee maakt, zowel bij het top management als bij je team. Het kost simpelweg ook geld om een tijdlang op meerdere paarden te blijven wedden. Het is daarom zaak om meteen verwachtingen te managen, je roadmap zo te ontwerpen dat belangrijke beslismomenten zo laat mogelijk vallen en ondertussen de investeringen en het team zo klein mogelijk te houden. Hiermee vergroot je overigens ook de waarde van de business-optie, maar dat is een ander verhaal.

 

 

Leerpunten

1. Itereer zo vaak mogelijk
2. Zoek zo vaak mogelijk de interactie met klanten een gebruikers
3. Koester alternatieven zolang mogelijk
4. Houdt je onthecht: maak zo min mogelijk onomkeerbare investeringen

 

Verbeterpunten:

• meer eigen ervaring er in; ‘ervaringstaal’
• kernpunt: houdt je investeringen laag!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! emotioneel & financieel; maar tegelijkertijd fully engaged…. ; spagaat ; bereidheid om afscheid te nemen ; kill your darlings; rücktsichlos